Uncategorized

Nghề thủ công của người Tà Ôi.

Tà Ôi là một dân tộc thiểu số với khoảng 20 ngàn người sinh sống chủ yếu ở miền Trung Việt Nam. Những sản phẩm thủ công truyền thống của người Tà Ôi hiện có bán tại cửa hàng Craft Link do hai nhóm thợ thủ công ở huyện A Lưới, Thừa Thiên Huế sản xuất. Người Tà Ôi sống trong những ngôi nhà dài, trong mỗi ngôi nhà có tới vài gia đình cùng dòng họ chung sống. Mỗi buôn làng có một vài ngôi nhà sàn lớn để làm nơi hội họp, đón khách, trong nhà có rất nhiều chiêng, ché và những vật săn bắn được.

Vào năm 1994, tổ chức các quốc gia Bắc Âu hỗ trợ Việt Nam (NAV) đã triển khai một dự án giúp người Tà Ôi tăng thu nhập bằng nghề thủ công truyền thống của mình, bắt đầu với một nhóm gồm 20 thợ dệt người Tà Ôi. Họ tự chọn ra người quản lý nhóm và đào tạo kỹ năng tính toán, marketing, thiết kế các sản phẩm phù hợp với thị trường.

Nghề đan lát:

Trước đây, đan lát là một kỹ năng phổ biến của nam giới ở các buôn làng người Tà Ôi, tuy nhiên hiện nay chỉ còn một số người già giữ nghề truyền thống này. Đồ đan lát của người Tà Ôi được sử dụng trong gia đình và cũng được mua bán trao đổi giữa những người trong buôn. Thường thì một chiếc gùi, giỏ có thể đổi lấy vài con gà, ngô, sắn hoặc các sản phẩm khác.

Người Tà Ôi sử dụng sợi mây để đan lát. Sản phẩm bao gồm các đồ đề chứa đựng như rổ, rá, khay, hay rương có nắp và các loại gùi đeo lưng. Loại gùi dành cho nữ khá đơn giản chỉ có 1 ngăn lớn, trong khi đó loại gùi dành cho nam giới có cấu trúc rất đặc biệt với 3 ngăn riêng biệt.

Người Tà Ôi thường khai thác mây ở những khu rừng gần biên giới Lào. Hiện nay loại mây đặc biệt này đã trở nên rất khan hiếm, vì vậy người ta chuyển sang sử dụng tre, là một loại cây dễ trồng và phát triển nhanh. Các thợ đan chính là nam giới, tuy nhiên mỗi nhóm sản xuất hàng đan lát có hai phụ nữ đảm nhiệm việc chuẩn bị nguyên liệu, chẻ mây, tre cho cả một nhóm. Từ công đoạn tách, chẻ, chuốt mây cho đến khi hoàn thành một chiếc gùi, người thợ phải mất từ một tuần đến một tháng. Sau khi đan xong, người ta đem hun khói các sản phẩm để tạo ra vẻ đẹp và tăng độ bền.

Nghề dệt:

Theo truyền thống, phụ nữ Tà Ôi dệt vải từ sợi bông màu đen với những viền trang trí màu đỏ và vàng. Nét độc đáo của sản phẩm dệt Tà Ôi là những hoa văn đa dạng được tạo ra từ những hạt cườm được xâu vào sợi ngang khi dệt. Trước kia người Tà Ôi sử dụng loại cườm bằng chì nên khi dệt xong tấm vải rất nặng. Ngày nay, họ sử dụng loại cườm nhựa nhẹ và dễ mua trên thị trường. Khung dệt của người Tà Ôi khá thô sơ , chỉ gồm hệ khung rời có đai buộc phía sau lưng. Người thợ dệt ngồi trên sàn nhà, luôn phải dùng chân kéo căng sợi dọc trên khung tre. Để tạo ra các hoa văn họ phải tính toán và điều chỉnh chính xác vị trí các hạt cườm khi chạy chỉ ngang. Tốc độ dệt rất chậm, có khi phải mất ba ngày để dệt được một mét vải. Loại vải dệt cườm rất có giá trị với người Tà Ôi, họ coi nó là biểu tượng của sự giàu có và cái đẹp. Trong dịp đám cưới, người thường tặng cho cô dâu các tấm vải dệt cườm cùng với những đồ vật khác như vàng, bạc, gia súc, cồng, chiêng đồng… Ngày thường, người Tà Ôi mặc quần áo màu đen với những đường kẻ màu đơn giản. Còn vào những dịp đặc biệt như các lễ hội truyền thống, tết, ngày cưới hoặc lễ A Riu là lễ cúng tổ tiên, phụ nữ Tà Ôi mặc những trang phục đẹp gắn rất nhiều cườm. Trong những ngôi nhà chung của buôn cũng như những nơi thờ cúng, người Tà Ôi dùng các tấm vải cườm để trang trí cùng với các đồ vật khác.

Trước đây người Tà Ôi dùng sợi bông và nhuộm tự nhiên nhưng hiện tại họ thường dùng sợi len hoặc cotton công nghiệp đã nhuộm sẵn. Loại vải này có thể giặt bằng tay trong nước lạnh, màu chỉ phai chút ít trong lần giặt đầu tiên.

Zeng:

Zeng là tên gọi loại vải gắn cườm truyền thống của người Tà Ôi với những hoa văn hình học đa dạng và vô cùng độc đáo.

Bà Mai Thị Hợp, một thợ dệt nói:

“Ngồi cả ngày trên sàn nhà, chân luôn phải duỗi thẳng trước mặt, tôi cảm thấy rất mệt mỏi, lưng và đầu gối rất đau. Thế mà mỗi ngày tôi có thể dệt 8 tiếng. Trong một ngày tôi có thể dệt hết một lạng hạt cườm. Khi con gái tôi đi lấy chồng, tôi sẽ tặng nó một chiếc váy với những hình trang trí thật đẹp, thật nhiều cườm, đẹp hơn tất cả những chiếc váy mà nó đã có”.